كاربرد فرآوردهها ي زنبورعسل در پزشكي
چكيده:
استفاده از محصولات زنبور عسل در پزشكي به خصوص عسل به هزاران سال پيش بر ميگردد كه در مصر باستان،يونان و چين از آن استفاده ميشده است. در بسياري از كتب مذهبي مانند ودا، انجيل و قرآن، براي عسل قدرت دارويي و خواص تغذيه اي ذكر شده است. خواص دارويي موم و بره موم از ديرباز مطرح بوده و ژل رويال و زهر زنبور عسل نيز در سال هاي اخير مورد توجه قرار گرفته است. تركيباتي مانند عسل، گرده و ژل رويال از نقطه نظرتامين نيازهاي غذايي نيز اهميت ويژه اي دارند. در ارتباط با استفاده از توليدات زنبور عسل در پزشكي مدرن بايستي توجه داشت كه قدرت درماني فرآورده هاي زنبور عسل متنوع مي باشد، فرآورده هاي زنبور عسل داراي خواصي هستند كه مواد سنتتيك ندارند و برخلاف مواد سنتتيك داراي اثرات جانبي نميباشند. امروزه با افزايش سطح دانش عمومي استفاده از فرآورده هاي زنبور عسل افزايش خواهد يافت.
كلمات كليدي: زنبور عسل، گرده، ژل رويال، برهموم، پزشكي
مقدمه
در زمانهاي گذشته هيچ گونه تمايزي بين دارو و مواد غذايي نبود و جوامع اوليه از گفته بقراط پيروي ميكردند (( اجازه دهيد غذادارو باشد و دارو غذا)). ولي امروزه غذا و دارو از هم تمايز دادهشده است. با اين منطق عسل، گرده و ژل رويال جزء مواد غذاييمي باشند، استفاده از عسل، گرده و ژل رويال بي خطر بوده ولي درمواردي حساسيت به گرده و ژل رويال گزارش شده است .امروزه بيشتر مطالعات در ارتباط با بررسي تركيبات و خواص بيولوژيكي عسل، گرده و ژل رويال بوده و همچنين تلاش بر اين است كه عمدتاً عسل و گرده تك گل توليد كنند كه به گونه اي حاكي از خواص بيولوژيكي اين مواد مي باشد . بره موم و زهر زنبور عسل داراي خواص بيولوژيكي و دارويي بوده و به عنوان داروهايي با منشأ كندو از آنها ياد ميشود. زهر زنبور داراي خواص متنوعي مي باشد و در درمان روماتيسم و ساير بيماري ها از آن استفاده ميكنند. بره موم نيز داراي خواص متفاوتي مي باشد كه در تحقيقات سلولي، صنايع غذايي، دندانپزشكي و بيماري هاي دستگاه گوارشي از آن استفاده مي كنند. طبق مطالعات انجام شده، تركيبات شيميايي بره موم تحت تاثير منشأ گياهي آن ميباشد و بايستي در تدوين استاندارد و استفاده از آن به اين نكته توجه شود.
كاربرد فرآورده هاي زنبور عسل در پزشكي
عسل يك محلول فوق اشباع از قندها مي باشد. فروكتوز و گلوكز عمده ترين قندهاي عسل بوده و ساكارز، گلوكز اكسيداز، اسيدفنوليك، فلاوونوئيدها و ترپن ها (آنتي اكسيدان ها) نيز از تركيبات عسل مي باشند. بسياري از محققين خواص ضد سرطاني عسل را به تركيبات فلاوونوئيدي موجود در عسل نسبت ميدهند بيشترين زمينه تحقيقاتي در ارتباط با عسل احتمالاً در ارتباط با درمان زخم ميباشد. در حال حاضر مواد مشتق شده از عسل به صورت تجاري مورد استفاده قرار ميگيرد به نظر ميرسد عسل و مواد مشتق شده از آن تا حدودي داراي خواص مشابهي ازظر آنتي باكتريالي باشند وجود متيل گلي اكسال به عنوان يك تركيب آنتي باكتريال در برخي از عسل ها منجر به استفاده اين
عسل ها در سطح وسيعي شده است كه از جمله آن مي توان به عسل مانيوكا اشاره كرد. در برخي از منابع اشاره شده كه در مورد 2000 بيمار با انواع مختلف زخم و 533 مورد زخم در آزمايشات حيوانات در ارتباط با قدرت دارويي عسل در برابر عفونت نتايج مثبت و قابل قبولي گزارش شده است و شايد يكي از دلايلي كه از عسل در درمان زخم ها استفاده ميكنند اين باشد كه عسل نسبت به داروهاي رايج در از بين بردن استافيلوكوكوس اورئوس مقاوم به متيسيلين داراي قدرت بالايي ميباشد . عسل در درمان سوختگي نيز مفيد است
گرده
تركيبات گرده جمع آوري شده توسط زنبور عسل تحت تاثير گياهان منطقه جمعآوري گرده ميباشد كه عمدتاً اين تركيبات شامل: كربوهيدراتها، پروتئينها، اسيدهاي آمينه، ليپيدها، ويتامين ها، مواد معدني، تركيبات فنولي، فلاوونوئيدها، فيتواسترول ها وتركيبات فيتوشيميايي ميباشند . سرنيلتون، يك تركيبي است كه در سوئد بر پايه گرده ساخته شده است، در بسياري از مطالعات اثر مثبت بر روي تورم پروستات مزمن از خود نشان داده است . موراكامي و همكاران (2008 )گزارش دادند كه استفاده از گرده گل حاصل از زنبور عسل در انسان نيز اين اثرات را دارد . مكانيسم اين عمل در دست بررسي ميباشد ولي به احتمال قوي به علت وجود فلاوونوئيدها وفيتواسترولهاي موجود در گرده ميباشد. لوديانسكي (1994) گزارش داد كه با استفاده از گرده زنبور در ، كم خوني ، ناتواني جنسي درمان التهاب معده و استرس موفق بوده است.
اخيراً گزارشاتي مبني بر خواص آنتي اكسيداني گرده نيز ارائه شده است.
ژل رويال
ژل رويال غذاي اصلي ملكه بوده و عامل اصلي تمايز كارگر با ملكه مي باشد. تركيبات ژل رويال شامل: آمينواسيدهاي آزاد، پروتئين ها، قندها، اسيدهاي چرب (عمدتاً HDA-10،) مواد معدني (عمدتاً آهن و كلسيم) و ويتامين ها ( تيامين، نياسين، ريبوفلاوين) مي باشد . مزاياي بسياري براي مصرف ژل رويال در انسان 10 گزارش شده است. ژل رويال در درمان كلسترول بالاي خون موثر مي باشد و ناباروري مردان 11 ديابتلوديانسكي (1994) گزارشي مبني بر موفقيت در درمان فشار خون، اختلال در عملكرد جنسي، ناتواني مغزي و علائم يائسگي با استفاده از ژل رويال ارائه داده است . اثرات ضد سرطاني ژل رويال بر روي موش مورد بررسي قرار گرفته و نتايج مثبتي گزارش شده است . عمده مصرف ژل رويال براي مواد آرايشي-بهداشتي بكار مي رود.
بره موم
بره موم غني از تركيبات فلاوونوئيدي، پلي فنولها، اسيدهاي فنوليك و استرهاي آن ميباشد. بره موم داري خواص بيولوژيكي متنوعي است. در انسان از بره موم براي درمان بيماريهاي داخلي، زخم ها و سوختگيهاي خفيف استفاده ميشود. بره موم در دندانپزشكي نيز استفاده مي شود . بره موم از رشد بسياري از ميكروبهاي بيماريزا در دهان مانند باكتريها، قارچ ها و ويروس ها جلوگيري ميكند و مي تواند در موارد پاتولوژيك دهان مانند؛ آفت، التهاب لثه و پوسيدگي دندان مورد استفاده قرار گيرد . همچنين در موارد؛ سل، بيماري هاي قارچي پوست، التهاب معده و دوازدهه نتايج مثبتي با استفاده از بره موم گزارش شده است . كافئيك اسيد فنيتيل استر موجود در بره موم داراي خواص آنتي اكسيداني، ضد التهابي و ضد سرطاني ميباشد .
زهر زنبور عسل
عمده ترين موارد استفاده از زهر زنبور عسل توسط انسان در روماتيسم ميباشد. مطالعات كلينيكي در مورد استفاده از زهر زنبور در روماتيسم موفقيت را تا 70 90 درصد گزارش داده اند . مكانيسم عمل زهر زنبور عسل به شرح زير مي باشد؛ زهر زنبور عسل از ساخته شدن مواد پيش التهابي جلوگيري كرده و از تكثير سلولهاي سينوويال روماتوئيد جلوگيري ميكند. يكي ديگر از موارد مورد استفاده زهر زنبور عسل استفاده از آن در درمان MS ميباشد . همچنين زهر زنبور عسل در پيشگيري از سرطان نيز مفيد ميباشد، مكانيسم فعاليت ضد سرطاني زهر زنبور را به خواص آپوپتوزيس، نكروزه كردن و تجزيه كردن سلول هاي سرطاني زهر زنبور نسبت مي دهند . گزارش شده است كه زنبوردارها
نسبت به سايرين كمتر دچار سرطان بالاخص سرطان ريه ميشوند. لي و همكاران گزارش دادند كه زهر زنبور عسل منجر به كاهش تصلب شرايين خواهد شد.
موم زنبور عسل
از زمانهاي قديم، دستورالعمل اصلي براي درست كردن كرم و پماد، تركيبي از موم زنبور عسل و روغن با نسبت هاي متفاوت بوده است. موم زنبور عسل داراي خواص منحصر به فردي است كه آن را در ساختن كرم و پماد پوست يك ماده ايدهآل كرده است. در ساختن امولسيون هاي پايدار، بهبود عملكرد و ساختار كرم ها، تقويت مواد پاك كننده، محافظت پوست با ايجاد يك لايه محافظ و افزايش انعطاف پذيري آن، كمك به ساختار كرم هاي ضد آفتاب در برابر اشعه ماوراء بنفش و… باعث شده كه موم زنبور عسل به عنوان ماده اي غير قابل جايگزين در ساختار مواد آرايشي-بهداشتي شود . اخيراً گزارش شده است كه موم زنبور عسل داراي تركيبات محافظت كننده كبد ميباشد.
نتيجه گيري
نتايج مطالعات گسترده در ارتباط با استفاده از توليدات زنبور عسل بيانگر پتانسيل بالاي فرآورده هاي زنبور عسل در پيشگيري و درمان بسياري از بيماريها ميباشد .بنابراين چنانچه استفاده از فرآورده هاي زنبور عسل در جوامع انساني توسعه يابد، با توجه به تاثير تركيبات موجود در اين فرآورده ها بر روي متابوليسم، باعث حفظ سلامتي انسانها خواهد شد. با توجه به اينكه محصولات زنبور عسل از نقطه نظر منشأ توليد (گياهان)، كيفيت عمل آوري و نگهداري داراي تنوع بالايي بوده و از آنجايي كه به عنوان مواد غذايي-دارويي اهميت زيادي دارند، لازم است علي رغم ترويج مصرف به كيفيت محصول نيز توجه ويژه اي شود همچنين با توجه به حجم فعاليتهاي پرورش زنبور عسل در كشور چنانچه تمهيداتي (آموزشي – ترويجي) در جهت توليد فرآوردههاي مختلف زنبور عسل انجام گيرد باعث افزايش درآمد زنبورداران خواهد شد ضمناً ترويج و كاربردي كردن استفاده از اين فرآوردهها در صنايع داروسازي و آرايشي-بهداشتي نيز به اين امر كمك خواهد كرد.
توسط